Strategie

Strategie is als het weer, we doen voorspellingen, maar moeten nederig buigen voor windkracht 10. Wij begrijpen niet wat strategie nu eigenlijk is. Of het nu om de pandemie gaat, een toeslagenaffaire of het omgaan met bewust dan wel onbewust gedeelde notulen. We nemen ad hoc wat maatregelen, maar strategie vergeet het maar. Om maar niet te spreken van de doorgeslagen privacywetgeving en milieuplannen die ons eerder dichter dan verder van de afgrond brengen. Volksvertegenwoordigers die zich meer met de korte dan (strategisch) lange termijn bezighouden. Levend in de waan van alle dag en reagerend op hitsige mediaberichten. We schreeuwen om nieuw leiderschap dat ons bevrijdt van elk ongemak. Echter wanneer de aandacht zich richt op dat wat fout kan gaan, zijn fouten dat wat je krijgt. Die incidenten waar je energie in stopt groeien en vervullen zo onze eigen spreekwoordelijke profetieën.

Ik voel mij genoodzaakt om een pijnlijke boodschap te brengen! We hebben ons laten misleiden door de ‘sprekende hoofden’ in ons midden. In een van zijn boeken neemt Henry Mintzberg ons mee op een safari naar tien verschillende strategische scholen. Zo is strategie naast een uitvinding ook nog een formeel, analytisch, visionair, geestelijk, ontstaans-, onderhandelings-, collectief, reactief of veranderingsproces. Dat kan niet waar zijn, bestaat er überhaupt wel iets zoals een ‘strategie’. Ik stel een verontrustende diagnose. Wij zijn dolende in een bos met honderden zichzelf benoemde goeroes die elk een andere kant uit wijzen. Dat moet stoppen, het is aan ons om strategie een nieuwe invulling te geven. De leider als strategisch superwezen heeft afgedaan. Veel uitdagingen zijn te complex om van bovenaf te worden bestuurd. De antwoorden moeten van onderaf komen.

Enige tijd geleden ben ik begonnen met schaken. Nog lang niet bekwaam, maar ik heb inmiddels wel begrepen dat strategie iets anders is dan wat in de boeken staat. Het is niet een stappenplan of projectaanpak en al helemaal geen doel. Strategie is toch vooral dat je de stukken (mensen en middelen) op zo’n plek zet dat zij met hun unieke eigenschappen van invloed kunnen zijn. Dit laatste op zo’n manier dat de kans van slagen groter wordt. Dat is strategie!

De waarde van een stuk is afhankelijk van haar loop en positie. Deze waarde verandert bij elke zet van de tegenpartij. De metafoor loopt enigszins mank wanneer we met mensen aan de slag gaan. Er is geen tegenstander en er is ook geen verliezer. Doelen lopen meer synchroon dan we vaak denken.  Mensen ontwikkelen zich, hebben gevoel en bepalen zelf de volgende zet, een spel veel complexer dan een schaakbord. In onze zogenaamde projectstrategieën houden we onvoldoende rekening met het feit dat de ‘stukken’ zelf ook ‘speler’ zijn.

We moeten de omgeving managen, althans dat zegt men. Wat we daar mee bedoelen is mij nog steeds niet duidelijk. Trainingen over zachte vaardigheden gaan uit van het idee dat de Leider degene is die zich bepaalde vaardigheden aan moet leren, om zo de betrokkenen te motiveren tot de juiste actie, alsof het een schaakspel is. Fout! Eenieder speelt strategisch mee, het is de taak van de projectmanager om dat proces, zo goed als kwaad te optimaliseren.

Het is de traditionele tragedie van de Meent. Alleen het collectief kan zegenvieren en dat ontbreekt in ons individualistische Nederland. Er is een oefening waarin de mensen in een ruimte steeds op gelijke afstand van twee willekeurige anderen moeten blijven. In het begin zie je een bijna zelfsturende beweging die uiteindelijk verstilt. Dit beeld helpt om strategie beter te begrijpen. Door te letten op de beweging van een ander draag je een steentje bij aan een betere wereld. Projectstrategie is daar steeds weer opnieuw op te wijzen. Dat geldt zowel voor projecten in het bijzonder als voor de situatie waarin we als land terecht gekomen zijn.

We willen uit de crisis en ook een oplossing voor de klimaatverslechtering. Strategisch gezien betekent dit dat we op elkaar moeten letten. Op het goede in plaats van het slechte! Ik let op jou, jij let op mij. De oppositie op de coalitie en omgekeerd. De opdrachtgever op de projectmanager en omgekeerd. Wanneer we een balans tussen het eigen belang en dat van de ander zoeken dan bewegen we naar een strategisch evenwicht waarin we verheven doelen zullen realiseren.