Dienend Leiderschap

Laten we het eens over dienend leiderschap hebben. Een onderwerp dat me al enige tijd bezighoudt en waar ik eigenlijk niet goed uitkom. Laat ik beginnen met dat de beste managers die ik heb gehad, mij geholpen hebben om mezelf te ontwikkelen. Het waren, in mijn geval, mannen die me steunden in het vinden van mijn eigen weg. Het zijn er niet veel geweest, de meeste managers in mijn professionele leven hebben weinig waarde toegevoegd. Een paar hebben een verschil gemaakt, maar de meesten hebben me meer in de weg gezeten dan deze gewezen. Ik kan overigens niet zeggen dat de goede onder hen ook dienende leiders waren. Het waren managers, met hun eigen agenda, en ik was niet meer dan een pion in hun spel, maar zeker niet minder.

Een dienend leider is iemand die eerst kiest om te dienen en zich dan ontwikkelt tot leider. De voorbeelden die we dan noemen zijn Gandhi, King, Mandela, natuurlijk de Dalai Lama en dergelijke hedendaagse heiligen. In Good to Great spreekt Collins over Level-5 leiderschap, en met grote gretigheid lezen we deze boeken. Toch heb ik een probleem met hun conclusies, die zich kenmerken door veel ‘overleversruis’. Ergens is er iets in me dat schreeuwt: “geloof het niet”, “dienend leiderschap bestaat niet”.

Het is een mooi ideaal, maar tegelijkertijd een mythe. Macht is een besmet woord, maar noodzakelijk om iets tot stand te brengen. Het zijn niet de machtelozen die de wereld veranderen of grote dingen realiseren. Het zijn de mensen die draagvlak weten te creëren, die massa’s op de been brengen. Het zijn mensen met een uitmuntend inzicht en heel veel geluk, die op het juiste moment anderen weten te mobiliseren. Soms ten goede, soms ten kwade. Dienende leiders zijn er niet veel, want mensen die dienen komen nu eenmaal zelden aan de macht.

De afgelopen maanden zijn we op een onvoorstelbare manier wakker geschud. Waren het eerst de leiders in de filmindustrie en daarna de leiders van hulpverleningsorganisaties die, terecht, genadeloos zijn neergesabeld. Nu de Tweede Kamer onderzoek doet naar seksuele intimidatie, voorspel ik dat we binnenkort ook op de nodige misstappen van politieke leiders getrakteerd worden. Verder zal het me niet verbazen dat straks enkele helden van de zelfsturing vroeg of laat ontmaskerd worden en in plaats van ‘heiligen’ toch vooral gewone mensen blijken te zijn. Het zal een hard ontwaken zijn.

Dienend leiderschap is een mooi ideaalbeeld en dat zal het altijd wel blijven. Er is niets mis mee als we het zo blijven noemen, maar tegelijkertijd moeten we ook realistisch zijn. Als de leider iets wil bereiken, heeft hij macht nodig. En zodra hij deze krijgt, is het nog maar de vraag of zijn geweten dat kan dragen. Waarschijnlijk niet, of hij nu een man of een vrouw is, er is geen onderscheid. Dit stelt ons voor een moeilijke keuze. We hebben leiders nodig om iets te bereiken, en tegelijkertijd zijn het juist de leiders die ons het meeste kwaad doen.

Dat, mijn beste lezer, is een duivels dilemma waar ik geen oplossing voor heb.