Pseudowetenschap in trainingen

Omdat ons brein uit meerdere modules bestaat, kunnen mensen tegelijkertijd tegenstrijdige overtuigingen hebben. Iedereen die wel eens naar een voorstelling van de illusionist Hans Klok is geweest heeft dat ervaren. Er zullen niet veel toeschouwers zijn die geloven dat hij bovennatuurlijk krachten heeft. Hoewel we onze ogen niet geloven, weten we dat het allemaal trucs zijn. We betalen ervoor om ons te laten bedriegen. Omdat het om vermaak gaat, is daar niets mis mee.

Erger is het wanneer we ons niet bewust zijn dat we bedrogen worden. Iets wat in heel veel zogenaamde vaardigheids- en persoonlijke ontwikkelingstrainingen gebeurt. De meeste trainers bedoelen het goed en hebben geen kwaad in de zin. Eens waren zij misleid en nu ben jij aan de beurt. Hoe komt dit? Dit heeft te maken een aantal ‘filters’ in onze hersenen die misschien voor simpele situaties werken, maar ons op het verkeerde spoor zetten wanneer de werkelijkheid complex is. Ons brein is ontstaan in een tijd dat de wereld oneindig veel simpeler was dan in deze moderne tijd.

Het eerste filter is dat van ‘vooringenomenheid’. Je hebt iets ontdekt en gaat op zoek naar bewijsmateriaal om zo te onderzoeken of je op het juiste spoor zit. Logisch want je wilt zeker zijn dat wat je geleerd hebt algemeen toepasbaar is. Het heeft een voordeel als dat leerproces snel is. Om de slimste manier om je voor een wild dier te verstoppen te ontdekken, krijg je niet veel kansen voor.

Ons leerproces werkt zo, dat als iets een paar keer werkt dat we het als voor waar aannemen. Maar als je niet oppast zie je alleen nog maar bewijs wat je overtuiging ondersteunt. Tegenstrijdige feiten neem je niet meer waar. Als dat niet snel genoeg gebeurd huur je een trainer of een externe coach in. Als deze dan hun, mogelijk ongefundeerde, boodschap overtuigend overbrengen vorm je een makkelijke prooi.

Een ander filter heeft te maken met dat we geneigd zijn meer op onze persoonlijke ervaring te vertrouwen dan op gedegen en goed gedocumenteerd onderzoek. Helemaal wanneer deze onze eigen overtuigingen tegenspreken. Ook dit heeft weer te maken met de behoefte aan een snel leerproces. Jouw internetbubbel is dan een ideale plaats om je gelijk te vinden.

Hierdoor zijn trainers moeilijk aan te spreken op de ongefundeerde of reeds lang geleden gefalsifieerde theorieën die zij ten gehore brengen. Is het voor gewone mensen al moeilijk om hun blinde vlekken te zien, voor trainers is dat bijna onmogelijk. Dit proces wordt dan nog verergerd doordat veel van hen in gemeenschappen verblijven die elkaar in de overtuiging ondersteunen.

In moeilijke tijden wijst een leider de weg uit de ellende. Zo zijn we in stammen gaan leven. De leiders in de stam hebben een evolutionair voordeel gehad. Dat voordeel heeft zich in ons brein vastgezet met een module om mensen met autoriteit zonder meer te vertrouwen. In crisis goed, maar er is een keerzijde. Het maakt ons een makkelijke prooi voor rondlopende goeroes. Als we straks verder in deze reeks zijn, zal je verbaasd staan hoe trainers obscure wetenschappers en mystici uit een grijs verleden als bewijs aanvoeren voor de juistheid van hun leer. Realiseer je, dat jij zeer simpel te bedriegen bent, wees daarom op je hoede. Een aantal vuistregels:

• Des te ouder de theorie, des te groter de kans dat het onzin is.
• Des te zekerder de trainer is, des te groter de kans dat je als een vlieg in de netten van spin verstrikt raakt.

Deze blog is geïnspireerd op het boek ‘A skeptic’s HR Dictionary’ van Patrick Vermeren.